Haaien niet langer naar de haaien?

Donderdag 14 maart 2013 was een belangrijke dag, ook voor de fans van het Higgs-deeltje, maar vooral voor de haaien. Die dag, tijdens de driejaarlijkse CITES-conferentie in Bangkok, keurden de overheden van 177 landen het voorstel goed om vijf soorten haaien op te nemen in de zogenoemde Appendix II. Het gaat om de witpunthaai (Carcharhinus longimanus), geschulpte hamerhaai (Sphyrma lewini), grote hamerhaai (Sphyrna mokarran), gladde hamerhaai (Sphyrna zigaena) en de haringhaai (Lamna nasus), allen bedreigde (EN,endangered) of kwetsbare (VU, vulnerable) soorten. Concreet betekent dit dat deze soorten vanaf nu enkel nog verhandeld mogen worden als hier voor een CITES-vergunning werd verleend.

Goed nieuws voor de haaien, en dat mag wel een keer voor dieren wiens populaties de afgelopen decennia wereldwijd zijn afgenomen met gemiddeld 65 tot 80 procent, de commercieel meest interessante soorten zelfs met meer dan 95 procent. Hierdoor behoren haaien tot de meest bedreigde soorten van alle zeedieren. Van haaien wordt, net zoals van tonijn en zwaardvis, meer gevangen dan de natuur eigenlijk aankan. Eerder deze maand toonden Canadese en Amerikaanse wetenschappers aan dat het gaat om 100 miljoen (range: 63 tot 273 miljoen) haaien per jaar.

Aangezien haaien functioneren als toppredator zijn zij vitaal voor het ecosysteem van de oceanen. Peter Knights, directeur van WildAid International, vergelijkt het ecosysteem van de oceanen met een bakstenen muur: neem er enkele bakstenen uit en het boeltje stort in. Dat is niet meer dan logisch aangezien deze systemen zich over een periode van miljoenen jaren hebben kunnen evolueren. Haaien komen reeds sinds 400 miljoen jaar haaien voor in onze oceanen – lang vooraleer de eerste dinosauriërs op aarde verschenen. De snelle slachtpartij van haaien, en van andere zeedieren, in met name de laatste dertig jaar, ontwricht dan ook het subtiele evenwicht tussen de verschillende organismen in de voedselketen. Haaienpopulaties zijn nog eens extra kwetsbaar voor overbevissing omdat zij een erg trage levenscyclus hebben, een lange draagtijd en een beperkt aantal nakomelingen.

Effectief?

De genoemde aantallen zijn meer dan waarschijnlijk een grove onderschatting van het werkelijke aantal gevangen haaien; veel vangsten gebeuren namelijk illegaal. Er wordt in het bijzonder veel illegale visserij op haaien in beschermde zeegebieden gerapporteerd. Daarbij wordt gebruik gemaakt van kleine bootjes, die amper kunnen worden gespot door de kustwacht. Zulke strooptochten op haaien zijn rampzalig omdat deze mariene parken als kraamkamers dienst doen (cfr. mangrovegebieden). Bijgevolg zijn de gevangen exemplaren steeds onvolwassen individuen. Op deze manier raken zelfs de door de mens “beschermde” ecosystemen hun evenwicht kwijt.

Haaien worden ook gevangen als bijvangst tijdens de jacht op andere vissoorten. Vroeger werden de haaien terug in het water gegooid, maar tegenwoordig vormen onvoorziene haaien een ware bonus. De vinnen worden afgesneden (finning) en het verminkte dier wordt terug in zee gegooid. Het dier leeft nog in de meeste gevallen en sterft een gruwelijke dood. Geschat wordt dat de jaarlijkse bijvangst aan haaien 50 miljoen exemplaren (!) benadert.

Slecht nieuws voor Aziatische keuken

En hiermee zijn we aangekomen bij de reden van al dit geweld op haaien: hun vinnen. Haaienvinnensoep is al eeuwen een delicatesse in Azië. Het is het besef te kunnen heersen over zulk een groot en machtig dier dat het eten van dit luxeproduct zo populair maakt, vooral bij de hogere klassen. Een kom haaienvinnensoep kan namelijk al snel hoog oplopen in prijs, tot zelfs 100 euro.

Onlangs toonden onderzoekers van de Universiteit van Miami (‘The U’) echter aan dat haaienvinnen grote hoeveelheden bevatten van het neurotoxine β-N-methylamino-L-alanine (BMAA). BMAA wordt in verband gebracht met de ziekte van Alzheimer, amyotrofe laterale sclerose (ALS) en andere neurodegeneratieve aandoeningen. Het mag duidelijk zijn: we kunnen maar beter zo snel mogelijk de haaienvinnensoep van het menu halen. Het zal onze gezondheid alsook de haaienpopulaties goed doen.

(DH, Scilogs)

Bronnen:

Convention on International Trade in Endangered Species of Wild Fauna and Flora 2013. PRESS RELEASE. CITES conference takes decisive action to halt decline of tropical timber, sharks, manta rays and a wide range of other plants and animals. Cites.org, 14 maart 2013 [online publicatie].

Haelewaters D 2012. Haaienvinnensoep is ook slecht voor de gezondheid. Scientias.nl, 13 juli 2012 [online publicatie].

Kingma I & R Voorhuis 2008. Stop! Red de haai van de ondergang. In: Winkel D. Wat is er mis met vis?! En visolie … en wat U kunt doen. Elmar, Rijswijk (Nederland): 1-240.

Mondo K, Hammerschlag N, Basile M, Pablo J, Banack SA & DC Mash 2012. Cyanobacterial neurotoxin β-N-methylamino-L-alanine (BMAA) in shark fins. Marine Drugs 10: 509-520.

Worm B, Davis B, Kettemer L, Ward-Paige CA, Chaman D, Heithaus MR, Kessel ST & SH Gruber 2012. Global catches, exploitation rates, and rebuilding options for sharks. Marine Policy 40: 194-204.